26 yıllık tarihinde mimarlığın Nobel’i olarak nitelendirilen Pritzker ödülünü kazanan tek kadın mimar Zaha Hadid’in özellikle İngiltere’de yaptığı çalışmaların tamamı ilk kez toplu halde Londra Design Museum’da yayınlandı.
Bağdat doğumlu Zaha Hadid, İngiltere’de yaşıyor. 30 yıllık meslek hayatında yaptığı işlerle gündeme gelen kimi zaman beğenilen, kimi zaman sert eleştirilere maruz kalan Hadid, 2003 yılında Cincinnati’de yaptığı Rosenthal Çağdaş Sanatlar Merkezi ile son dönemin en önemli mimarlarından biri olduğunu herkese kabul ettirdi. 2004’de Pritzker ödülünü alan ilk kadın mimar olarak ta tarihe geçti. Hadid de ünlü mimar Rem Koolhaas’ın öğrencilerinden. Koolhaas 97’de geleceği parlak eğrencisini Elia Zenghelis’le ortak kurduğu The Office for Metropolitan Architecture!a ortak olmasını önermiş. Koolhaas’ın ofisinde bir süre çalışan Hadid uyum sağlayamamış. Daha sonrada Koolhaasgenç öğrencisini daha sonra “kendi yörüngesinde dönmeyi tercih eden bir gezegen” olarak tanımlıyor.
Hadid’in kuluçka dönemi uzun sürdü. Dünyanın önede gelen mimarlarının yetiştiği ve kendisininde mezun olduğu İngiltere’deki AA School of Architecture’de eğitim görevlisi olarka görev yaptı. Bu dönemde kökleri 20’lerin yapısalcılık ve mal ve mülk hırsının yok olacağı nesnesiz dünya dayalı neo-modernist mimari anlayışını inşaa etmekle meşgul oldu. Zaten mezuniyet projesi London’da Hungerford Köprüsü üzerine kurulacak olan otele Malevich’s Tectonik adını vermişti. Suprematist Kasimir Malevich 1928’lerde espas/boşluğu ancak dünyadan koparsak yani dayanma noktası ortadan kalkınca algılayabiliriz, yaklaşımının izlerini bugün Hadid’in mimari anlayışında sürdürdüğünü görebiliyoruz: Mecazi olarak ve bir gün gerçekleşen kalkışa hazır peyzajlar!
Her ne kadar vatandaşı olduğu İngiltere’de, 2012 Olimpiyatları için Su sporları merkezi dışında bugüne kadar tek bir bina yapmadıysa da nihayet ona kollarını açıyor: Hadid şimdi Kirkaldy, İskoçya’da bir kanser merkezi, Glasgow’da bir müze ile Londra’daki Architecture Foundation’a bir galeri tasarlıyor. Bir yandan da Amerika ve Japonya gibi mimaride çok iddialı ülkelerde sürekli konkurlar kazanıyor ve herkesin konuştuğu prestijli binalar yapıyor. Avrupa’nın ise son yılların en başarılı mimarı olarak adı geçiyor. Hadid, mimarlık, kentsellik ve tasarımın sınırlarını zorlayan mimari yenilikçiliğin ön saflarında yer alıyor. Hedefi ise tasarım yoluyla merak yaratmak, toplumsal ve kültürel etkileşim olanağı sağlamak. Bu yüzden projelerinde geleneksel alan ve bina mimarisi ile yer ve şehircilik kavramlarına yeni bir boyut katıyor. Genellikle birbirinden bağımsız araçlar olarak algılansalar da Hadid, mimarlık ile kentselliği kaynaştırmak istiyor. Araştırmaları sayesinde bir yapıyı oluşturup, belli bir zemine demirlemenin yollarını keşfediyor. Kentsel koşullara ve dokuya taze bir anlayışla yaklaşıyor. Tasarlanan mekanda yeni ve değişik hatta beklenmedik deneyimler yaratmanın yollarını arıyor. Dış dünya ile iletişim kurmasına yarayacak fırsatlar yaratıyor.
Pritzker’i kazandığında ilk önemli projesi ve mesleki dönüm noktası olan Rosenthal Centre for Contemporary Art’ı hayata geçirmişti. Bugün ise Singapur’daki One North gibi ana planlardan, Çin’de bir opera binası, Roma’da bir müze ve Dubai’de bir gökdelen gibi çok önemli çalışmalara imza atıyor. Geçtiğimiz yıl ise Almanya’da iki öenmli projeyi gerçekleştirdi. Birincisi BMW fabrikası ise 2006 RIBA Stirling ödülünü kıl payı kaçırdığı Phaeno Bilim Merkezi. Her iki projede Hadid’in virtüözü olduğu mekansal yaratıcılığın özünün nasıl somuta dönüştürüleceğinin muhteşem birer kanıtı oldu. Hadid’in son dönem çalışmaları arasında Milano’daki iş kompleksi Fiera di Milano Established and Sons için tasarladığı Aqua Table Abu Dhabi’deki Sheikh Zayed Bridge ile Cologne Fuarı’nda bir küpten yola çıkarak tasarladığı İdeal Ev bulunuyor.
Londra Design müzesindeki geniş sergi, ünlü mimarların teorik ve akademik çalışmalarının yanı sıra dünyanın çeşitli yerlerindeki gerçekleşen projelerinin etraflı bir incelemesine de olanak veriyor. Sergide Hadid’in projelerini yaratırken kullandığı değişik tasarım araçları sunuluyor. Bunların arasında üç boyutlu araştırmalar için anı dondurduğu dinamik güçlerin yönü ve çevre şartlarına uyumunu analiz ettiği yağlı boya tablolar ile mimari maketler, kent planları, animasyonlar, mobilya ve tasarım objeleri yer alıyor.
